معرفی رشته اقتصاد سلامت :
اقتصاد سلامت از سال 1963 بدنبال انتشار مقاله کنت آرو (Kenneth Arrow ) تحت عنوان " عدم قطعیت و اقتصاد رفاه در مراقبت های درمانی که در نشریه " The American Economic review " چاپ شده بود به وجود آمد. کنت آرو که در دنيا به عنوان پدر علم اقتصاد سلامت مشهور است و پیش تر قضیه عدم امکان "Impossibility " را مطرح کرده و بدین خاطر جایزه نوبل دریافت کرده بود، تقاضای القایی عرضه کنندگان خدمات سلامت و مشکلات ارزیابی ستانده های مراقبت درمانی را مورد توجه ویژه قرار داده بود .
درکشورهای توسعه یافته و انگلیسی زبان ، این دوره به طور عمده با اصطلاح Health Economics شناخته شده است . اقتصاد سلامت در خارج از کشور شامل گرايش های متفاوتی مانند سياستگذاری سلامت ، اقتصاد بيمه درمان ، ارزيابی فناوری های سلامت و... است .اقتصاد سلامت در ايران نزديک به 10 سال پيش در مقطع کارشناسی ارشد برای اولين بار در دانشکده مديريت و اطلاع رسانی دانشگاه علوم پزشکی ايران دانشجو پذيرفت در حال حاضر دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشکدهپزشکیدانشگاهشاهد نيزدراينمقطع دانشجو می پذيرند. همچنين دکتری تخصصی اين رشته نيز از سه سال گذشته در دو دانشگاه علوم پزشکی ايران و تهران ارائه می شود . در دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته رشته اقتصاد سلامت به موضوعاتی از جمله آموزش و کاربرد ابزار و مفاهیم علم اقتصاد در عرصه های گوناگون سلامت و تحلیل عرصه های تولید ، مصرف و سیاستگذاری در بخش سلامت پرداخته می شود. بازار سلامت و ذینفعان اصلی آن، تحولات، منابع موجود و محدودیت های این بازار ، نیاز و اولویت های سلامت جمعی در دستور کار اقتصاد سلامت بررسی شده و در تحلیل آنها از رویکردهای اقتصادی نظیر بهینه سازی استفاده از منابع ، بیشینه سازی سود حاصله ، کمینه سازی هزینه ها و تامین کارایی و عدالت و کیفیت استفاده می شود . بطور خلاصه می توان گفت علم اقتصاد سلامت ، بازارهای تولید و مصرف کالا و خدمات سلامت را به طور جامع و با توجه به کمیابی منابع مورد مطالعه قرار می دهد.
تعریف :
اقتصاد سلامت/ بهداشت (Health Economic ) به عنوان يک عرصه از مطالعات بينابينی در چند دهه اخير مورد توجه علمای اقتصاد، بهداشت، و سياست گذاران و برنامه ريزان قرار گرفته است. اقتصاد سلامت ، بکارگيری و استفاده از ابزار و مفاهيم اقتصادی درحوزه های مرتبط با بهداشت و مراقبت های بهداشتی است. اين حوزه از علم اقتصاد از نظر ماهيت تفاوت های برجسته ای با ساير حوزه ها دارد و اقتصاد دانان به دلايل مختلفی به عرصه مراقبت های بهداشتی توجه ويژه ای دارند. از جمله دلایل اهمیت این حوزه محدودیت منابع برای مراقبت های بهداشتی و بیشتر بودن تقاضا نسبت به عرضه خدمات بهداشتی است. این محدوديت و کميابی با افزايش هزينه های بهداشتی از ميان نمی‌رود زيرا اهميت هزينه های فرصت ناديده گرفته می‌شود چرا که در بسياری از شرايط، معيار ما برای تخصيص کالا و خدمات در بخش بهداشت، ميل و اشتياق يا توانمندی پرداخت افراد نیست بلکه نياز افراد مد نظر می‌باشد. بنابراین برای تحليل و ارزيابی بازار مراقبت های بهداشتی به مجموعه هايی از تکنيک های اقتصادی نيازمنديم.
اهداف کلی :
دوره كارشناسي ارشد اقتصاد سلامت به گونه‌اي طراحي شده است كه دانش آموختگان آن بتوانند با توجه به شرايط و موقعيتهاي موجود كشور در زمينه هاي گوناگون، مسئوليتهاي طراحي مدل هاي اقتصاد سلامت و ارزيابي‌هاي جامع پروژه‌هاي بهداشتي را برعهده بگيرند. زير بناي تئوريك اين دوره نه تنها باعث ارتقاي سطح دانش اقتصاد سلامت در كشور خواهد شد، بلكه پشتوانه مناسبي است در جهت تدوين و بررسي الگوهاي اقتصاد سلامت متناسب و بهبود نظام برنامه ريزي كشور در اين زمينه. انجام مشاوره و پذيرش مسئوليت در زمينه هاي سياستگزاري،طراحي استراتژي و مديريت توسعه نظام بهداشت و درمان وهمچنين انجام مطالعات تطبيقي وشناخت فنون نوين در پيشبرد سطح اقتصادبهداشت درايران، ازجمله مهمترين قابليتهاي فارغ التحصيلان اين دوره به شمار مي‌آيد. هدف اصلي دوره به طورخلاصه،گسترش دانش (اقتصادبهداشت) وتربيت متخصصان و پژوهشگراني است كه ضمن شناخت بنيادهاي نظري علم اقتصاد و مسايل بهداشت و درمان، مهارت لازم را براي فعاليت گوناگون آموزشي، پژوهش و خدماتي در زمينه بهداشت و درمان كسب نموده باشند. آنچه مسلم است موضوع نياز اساسي به خبرگان اقتصاد سلامت در راه دستيابي به يك «نظام ملي» بهداشت و درمان مي‌باشد كه در كنار ساير تخصصهاي لازم در اين زمينه بايد به تهيه و ارزيابي يك الگوي «پايدار» (به مفهوم فراگير آن) تلاش ورزند.
وضعیت اقتصاد سلامت در جهان :
در حال حاضر رضایت کامل از نظام سلامت در هیچ کشوری دیده نمی شود. این وضعیت در کشورهای در حال توسعه ( بویژه آسیای میانه ؛ افریقا ، آمریکای لاتین ) با توجه به محدودیت منابع و گسترش بعضی از بیماریهای پرهزینه ( به طور مثال بیماری ایدز در آفریقا ) جلوه بیشتری دارد و لذا عرصه های آموزش اقتصاد سلامت و مدیریت اقتصادی منابع در این کشورها بیشتر مورد نیاز است . تمایز بین آموزه های اقتصاد سلامت تنها در بین کشورهای فقیر و غنی یا توسعه یافته و در حال توسعه وجود ندارد بلکه رویکردهای اقتصاد سلامت در کشور آمریکایی ها و انگلستان نیز تفاوتهای قابل ملاحظه ای با هم دارند . در انگلستان تلاش این رشته، طرح شبه بازارها در نظام سلامت ملی و تلاش برای ارتقاء کمیت و کیفیت مراقبت های سلامت است در حالی که در آمریکا با ایجاد رقایت و مراقبت های مدیریت شده به دنبال دستیابی به این هدف می باشد. علیرغم وجوه مشترک قابل ملاحظه اقتصاد سلامت در کشورهای مختلف ، آموزه های آن ، با تکیه بر کارایی ، عدالت ، کیفیت هزینه و یا آزادی انسانی و مسئولیت پذیری فردی و یا دولتی تفاوت می یابند.
توانایی ها و قابلیت ها :
فارغ التحصيلان اين رشته مي‌توانند در تمامي سطوح ساختار نظام بهداشت، درمان و آموزش پزشكي اعم از واحدهاي وزارت متبوع، سازمان هاي وابسته، دانشگاههاي علوم پزشكي كشور و بيمارستانهاي وابسته، شبكه بهداشت و درمان كشور و حتي بخش غيردولتي خدمات بهداشتي و درماني مشغول به خدمت شوند. نقش اين فارغ‌التحصيلان در زمینه های سياست گذاري، برنامه ريزي ، بهبود، توسعه امور مالي و اقتصاد نظام بهداشت، درمان و آموزش پزشكي كشور بارز است. لذا فارغ‌التحصيلان اين رشته قادر خواهند بود با اتخاذ سياست‌ها و تدابير مالي و اقتصادي در واحدها و مراكز بهداشتي و درماني و همچنين در آينده نگري ها و برنامه ريزي هاي آتي اين نظام مؤثر باشند.
نقش دانش آموختگان :
دانش آموختگان دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته اقتصاد سلامت دارای نقش های آموزشی – مشاوره ای، پژوهشی و خدمات اجرایی خواهند بود .
الف) نقش آموزشی – مشاوره ای :
· برگزاری دوره های کوتاه مدت، همایش ها و کارگاههای آموزشی در راستای نیازهای سازمان متبوع ، به ویژه در بیمارستانها و موسسات درمانی دولتی، خصوصی، خیریه و نظامی با هماهنگی مسئولین مربوطه
· مشارکت در تدوین دستورالعمل های مرتبط با اقتصاد سلامت با مسئولین ذیربط
· ارائه مشاوره اقتصادی به مسئولین عرصه های سلامت
· Self Life Long Learning
ب) نقش پژوهشی :
انجام پژوهش در زمینه های: ساختار هزینه ها و شیوه های بهینه سازی آنها، بررسی راهکارهای ارتقاء کارآیی، تدوین برنامه اقتصادی برای فعالیت ها و خریدهای سازمانی، جستجوی منابع جایگزین، تحقیق برای مدیریت اقتصادی سازمان در شرایط اضطرار و مکانیزم های مقابله با آن، با تکیه بر سلامت مردم و بازارهای پیشگیری ، درمان و توانبخشی از وظایف دانش آموختگان این رشته می باشد . فراگیر بودن و فرابخشی بودن مساله سلامت و بیماری ، بی تردید انجام چنین پژوهش های را چه در سطح کلان و چه در سطح یک بنگاه کوچک ، نه تنها مفید بلکه الزامی می نماید.
ج) نقش خدمات اجرایی :
· طراحی برنامه های اقتصادی و ارائه به مسئولین ذیربط
· کمک به اجرا و ارزشیابی طرح های ارائه شده در سازمان
· ارزیابی بازارهای سلامت در سطح خرد و کلان و ارائه نتایج به مسئولین ذیربط
· ارائه راهبردهای پیشگیری از ضرر به مسئولین ذیربط
· ارائه راهکارهایی تامین ثبات و پیشرفت اقتصادی به مسئولین ذیربط