بسم الله الرحمن الرحیم
ما در دنیایی زندگی میکنیم که پر از مخاطرات اعم از طبیعی و انسان ساخت هستند. در هر لحظه زندگی میلیونها انسان در سراسر جهان به وسیله این مخاطرات تهدید میشود. این پدیدهها به وفور رخ ميدهند و فراواني و شدت آنها نيز در سالهاي اخير به دلیل صنعتی شدن، افزایش روند شهر نشینی، گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی در حال افزايش بوده است. همچنین به دلیل افزایش سکونت مردم در محلهای مخاطره آمیز به دلیل جاذبه های طبیعی آنها و عدم رعایت اصول ایمنی در ساخت و سازها آنها را بیشتر آسیب پذیر ساخته است. حوادث ناشی از وسائل نقلیه، آتش سوزی منازل مسکونی، صنایع و کارخانه ها، حمل میلیونها تن مواد خطرناک و احتمال نشت آنها و هزاران مخاطره دیگر همه و همه سلامت انسانها و محیط زیست آنها را در معرض خطر قرار داده است. جمهوري اسلامي ايران نيز از جمله كشورهاي مستعد بلايا است. ایران روی یکی از کمربندهای مهم زلزله دنیا قرار دارد و تقریباً همه شهرهای ایران نیز در معرض خطر زلزله قرار دارند. بیش از 3500 شاخه رودخانه در کشور وجود دارند و هر سال بیشتر از 300 مورد سیل به وقوع می پیوندد. نتیجه معمول وقوع مخاطرات، مرگ و میر و آسیب به جان و اموال مردم بلازده و تخریب زیرساختها است. به دنبال بلايا، به علت قطع روند طبيعي زندگي و تخريب ساختارهاي اجتماعي، اقتصادي و بهداشتي؛ حجم بسیار بالایی از نیاز به خدمات سلامت ایجاد می شود. بنابراین بلافاصله پس از وقوع بلایا حجم عظیمی از مردم نیاز به خدمات پزشکی فوری برای حفظ زندگی خود دارند. نجات مردم از زیر آوارها، انجام اقدامات اولیه نجات زندگی، حمل آنها به مراکز درمانی، مداوای آنها و بازتوانی آنان و حتی دفن اجساد فوت شدگان از جمله نیازهایی است که از لحظات اولیه بلایا ایجاد میشوند. ارائه این خدمات بر عهده نظام سلامت است.
اگرچه وقوع برخی مخاطرات به ویژه مخاطرات طبیعی غیر قابل اجتناب هستند و بشر نمیتواند از وقوع آنها پیشگیری کند اما وقوع بسیاری از آنها قابل پیش بینی و حتی در مقابل مخاطراتی نیز که وقوع آنها غیر قابل اجتناب هست میتوان اقداماتی انجام داد که اثرات آنها را به حداقل رساند. انجام همه اینها نیازمند آگاهی از مکانیسم ایجاد، فیزیولوژی، نحوه پاسخ و نحوه بازیابی از آنهاست که نیازمند تولید علم، فراهم ساختن امکانات و ایجاد زمینه های اجرایی است. در این راستا، نتیجه تلاشهای سایر کشورهای جهان منجر به تولد رشتهای از علم به نام "سلامت در بلایا و فوریتها" شده است. جمهوری اسلامی ایران نیز تلاش خود را در این زمینه پس از وقوع زلزله فاجعه آمیز بم شروع کرده است. دورههای MPH با گرایش مدیریت بلایا، دوره دکتری تخصصی سلامت در بلایا، دوره کارشناسی ارشد تغذیه در بلایا و فوریتها، دوره های مدیریت بحران در مراکز علمی کاربردی هلال احمر، دوره های پدافند غیر عامل در دانشگاههای نظامی و ... همه و همه نشان از رویکرد علمی کشور به موضوع پیشگیری و کاهش اثرات بلایا دارند.
دانشگاه علوم پزشکی تبریز به عنوان یکی از دانشگاههای معتبر و بزرگ کشور و قطب در منطقه شمالغرب کشور نیز بایستی بتواند این ظرفیت را برای جمعیت عظیم ساکن در این منطقه فرهم آورد. بعلاوه شمالغرب کشور نیز منطقهای مخاطره آمیز است. قرار گرفتن بر روی کمربند زلزله، وقوع به وفور سیل، آب و هوای سرد و مخاطرات ناشی از آن، همسایگی با کشورهای مختلف و وجود نیروگاه های اتمی در این کشورها و حتی نزدیک مرزها و امکان وقوع حوادث هستهای، عبور جاده ترانزیتی اروپا و حمل میلیونها تن مواد خطرناک و ... آسیب پذیری آنرا بالا می برد. بنابراین دانشگاه علوم پزشکی تبریز اقدام به تشکیل گروه سلامت در بلایا و فوریتها نموده است. امید است که تشکیل این گروه و آموزش دانشجویان و انجام مطالعات کاربردی بتواند در کاهش وقوع و آثار مخاطرات طبیعی و انسان ساخت موثر باشد.
دکتر جواد بابائی
مدیر گروه سلامت در بلایا و فوریتها